Zaterdag 11 augustus. Vilnius

Weten jullie dat ik morgen alweer veertien dagen onderweg ben? Ik kan het me nog niet voorstellen. Ik leef ook in een heel andere wereld en ik besefte vandaag dat ik helemaal nog niet aan school gedacht heb. Ik wil mijn verslagen schrijven (ook voor mezelf), mijn routes uitzetten, via streetview kijken of ik niet, zoals hier in Vilnius, voor onverwachte situaties kom te staan en ik lees reacties, vooral mailtjes en appjes.

Vandaag waren de weersvoorspellingen niet zo gunstig. Ik had me voorgenomen om vroeg op stap te gaan omdat het om elf uur zou gaan regenen. Maar na het ontbijt ging ik even liggen en toen werd ik toch zomaar pas om elf uur wakker. Word je zo moe van ontbijten? Ik had echter voor vandaag wat dingen opgeschreven die ik nog wilde zien, dus ik moest nu echt actief worden. Helaas deed de lift het nog steeds niet dus moest ik weer lopend naar beneden. Dat is best vervelend, want als ik bijvoorbeeld een jack nodig heb, moet ik helemaal de ondergrondse garage in. En die trap heeft geen leuningen. Als de receptionist me ziet mag ik niet alleen naar beneden. Ze helpen me netjes maar gaan dan keurig staan wachten tot ik de dingen uit de auto heb gepakt. En dan moeten we weer naar boven. Ik denk dat ze me te zwaar vinden om te dragen.

Ik had me voorgenomen om als eerste de boekenwinkel van de universiteit met een bezoek te vereren. Daar staan prachtige fresco’s op het plafond en vorig jaar heb ik die, waardoor weet ik niet meer, gemist. Ik betaalde keurig 1,50 euro om het universiteitscomplex te mogen bezoeken. Toen bleek echter dat de boekenwinkel vandaag dicht was, dus dat was jammer. Dan maar naar de kerk, die ik vanwege een bruiloft vorige keer ook niet kon zien. Was er weer een bruiloft. Ik houd niet precies bij welke dag ik leef, alleen de datum. Maar zaterdagen zijn natuurlijk de trouwdagen hier bij uitstek. Je ziet ook overal bruidjes, en natuurlijk de wat minder opvallende, bruidegommen (bruidegoms mag ook) door de stad lopen.

Via wat amberwinkeltjes liep ik langs de rivier de Vilnia, dat golf betekent, naar de Republiek Užupis. Kopenhagen heeft zijn Christiania, Vilnius heeft zijn Užupis.


Užupis is een stadsdeel van Vilnius en ligt voor een deel in het oude stadsdeel van Vilnius, dat op de Werelderfgoedlijst van de Verenigde Naties staat. De naam betekent "aan de andere kant van een rivier." Die rivier is de Vilnia die aan Vilnius zijn naam gaf. Užupis wordt vaak, vanwege de vele kunstenaars die er wonen. vergeleken met Montmartre in Parijs. Tegenwoordig zijn er in de stadswijk kunstgalerijen, kunststudio’s en cafés.

Užupis is een klein, ongeveer 59 hectare, en besloten stadsdeel. Aan de ene kant is het gescheiden van de oude stad door de Vilnia, aan de andere kant zijn heuvels en aan de derde zijde is een industrieel gebied dat gebouwd werd in de Sovjet-tijd. De eerste bruggen over de rivier werden gebouwd in de zestiende eeuw. Het stadsdeel werd voornamelijk bewoond door Litouwse Joden. De meeste van hen waren ambachtslieden. Het grootste deel van de oorspronkelijke bewoners verdween tijdens de Holocaust en het Joodse kerkhof werd vernietigd door de Sovjets. De lege huizen werden bezet door criminelen, tuig en prostituees.

Het stadsdeel was een van de meest verwaarloosde gebieden in de stad voordat Litouwen zich onafhankelijk verklaarde in 1990. Hoewel het daarvoor een krottenwijk was met huizen zonder voorzieningen, is het recentelijk een gebied geworden van duurdere woningen, een thuishaven voor Vilnius’ kunstenaars en bohemiens.

De bewoners hebben in 1997 een zo goed als onafhankelijke staat met de naam Republiek Užupis (Užupio Res Publika) uitgeroepen met vier eigen vlaggen, een voor elk jaargetijde, een president, grondwet en zelfs een leger van twaalf man. Voor alle duidelijkheid: het is een ludieke actie van de kunstenaars en bohemiens van Vilnius, dus geen grote mensenpolitiek. Maar er zit wel degelijk een heel serieuze bedoeling achter. Met de oprichting protesteerde men tegen de vercommercialisering van de oude stad. De huizenprijzen waren gigantisch gestegen, waardoor de artiesten en minder welgestelde bewoners van Vilnius simpelweg hun huizen werden uitgedreven. Om te voorkomen dat ook hun nieuwe woonplaats in handen van de rijken zou komen, moest de onafhankelijkheidsverklaring hen een beschermende status bieden.

Ze hebben lange tijd volgehouden, maar het lijkt erop dat ook Užupis aan de commercie verloren gaat. Was het een wijk waar je ’s avonds niet zo graag over straat wilde lopen vanwege de donkere steegjes waarin dronkelappen verscholen zaten, nu kun je rustig terug naar het centrum lopen. Verkeerden de meeste huizen een paar jaar geleden nog in een abominabel slechte staat, nu worden ze een voor een helemaal opgeknapt. Nog steeds is Užupis een geweldige wijk, maar steeds minder kom je er kunstenaars en gekke vrijbuiters tegen. Het heeft duidelijk te lijden onder de cultstatus die het de laatste jaren heeft opgebouwd.

Ze vieren hun half-serieuze onafhankelijkheid jaarlijks op Užupisdag, op 1 april. Op die dag heeft Užupis een eigen munteenheid, gewoonten, verkiezingen en carnaval. Kunstenaars proberen een gevoel van gemeenschap te creëren door middel van kunst en viering. Er worden op die datum grensposten opgezet waar nepagenten paspoorten controleren. Het Litouwse Ministerie voor Buitenlandse Zaken heeft zelfs diplomatieke betrekkingen met de wijk aangeknoopt. Alles in deze wijk gebeurt met een knipoog. De president van de Republiek Užupis is de dichter, musicus en filmregisseur Romas Lileikis. Het eerste initiatief dat door de gemeenschap werd ondernomen was het bouwen van een monument ter nagedachtenis van Frank Zappa.

De Republiek heeft ook een eigen grondwet, die je op de muur van een huis kunt lezen. Hier volgen er een paar:
- Iedereen heeft het recht niets te begrijpen (wat voor onze leerlingen?)
- Iedereen heeft het recht geen recht te hebben
- Iedereen heeft het recht om te begrijpen
- Iedereen heeft het recht om voor een hond te zorgen tot een van hen overlijdt
- Een kat is niet verplicht van zijn baasje te houden, maar moet hem wel helpen in tijden van nood.
Je snapt het al, allemaal onzin.

Sinds de Sovjet-tijd wonen vele beroemde kunstenaars in Užupis of hebben er hun ateliers. Vele jonge kunstenaars hebben leegstaande panden in Užupis gekraakt in de buurt van de Vilnia. De burgemeester van Vilnius, Artūras Zuokas, woont in Užupis en neemt regelmatig deel aan activiteiten in Užupis.



Engel van Užupis
De engel werd het symbool voor Užupis op 4 april 2001, toen een standbeeld van een engel werd onthuld op het centrale plein. De sculptuur heeft de voorstelling van een engel die een hoorn blaast en symboliseert de opleving en artistieke vrijheid van de stadswijk. De republiek Užupis wordt soms de Republiek van de Engelen genoemd.

Voor de ingebruikneming van dit beeld was er een standbeeld van een ei, dat, mede vanwege de vorm, object werd van verschillende verhalen. Nadat dit buiten dienst werd gesteld, werd het beeld verkocht tijdens een veiling voor 10.200 Litouwse litas.

Ik liep over de brug Užupis in. Inderdaad staat er een bord dat je de Republiek betreedt. Er was een leuk tentje aan de rivier en ik besloot maar even een kopje thee te drinken. Binnen was het een gezellige stamkroeg die ook dienst als vergaderruimte voor de regering. Deze mocht tot twee keer toe de Dalai Lama ontvangen, die bij die gelegenheid tot staatsburger werd verklaard. Auto’s hebben zelfs een eigen kenteken (Uz).

Daarna ben ik naar het informatiecentrum van Užupis gelopen en daar heb ik een kaart verstuurd met het poststempel van Užupis.

Op de heenweg wilde ik een Russisch-Orthodoxe kerk bezoeken, maar ook hier was een bruiloft aan de gang en het gaat mij dan te ver om naar binnen te lopen. Nu was hij echter leeg en scheen te wachten op het volgende bruidspaar. Het ging om de Heilige Moeder Godskerk.

De kathedraal werd gebouwd tijdens het bewind van de grootvorst Algirdas voor zijn orthodoxe echtgenote Maria van Vitebsk in 1346. Het betreft één van de oudste kerken in de stad en werd nog voor de kerstening van Litouwen gebouwd, toen het groothertogdom nog de laatste heidense staat in Europa was.
De kerk werd een belangrijk spiritueel centrum voor de groeiende christelijke bevolking van het hertogdom. In 1495 werd het huwelijk tussen groothertog Alexander van Litouwen en Helena van Moskou, dochter van Ivan III, gesloten in de kathedraal in de aanwezigheid van de heilige Macarius van Moskou. In 1513 werd Helena er begraven.

Na de bekering van Litouwen tot het Rooms-Katholicisme werd de kathedraal beschermd door de prinsen Konstanty Ostrogski en Konstanty Wasyl Ostrogski, die de koepel van de kerk lieten herstellen na de ineenstorting in 1506. Na hun dood werd de kathedraal in 1609 overgenomen door de Grieks-katholieke kerk en herbouwd in een stijl die typisch was voor de streek.

Na een grote brand in 1748 werd de kathedraal niet meer gebruikt voor de eredienst. Het gebouw kreeg diverse bestemmingen, totdat er in 1758 een herbouw plaatsvond in de barokke stijl. Tijdens de Kościuszko-opstand werd de kerk verwoest door het Russische leger. In 1808 verkocht een prelaat het verwaarloosde gebouw aan de Universiteit van Vilnius, die het gebouw in 1822 grondig liet moderniseren in neoclassicistische stijl. Vervolgens kreeg het gebouw gedurende een halve eeuw universitaire bestemmingen als anatomisch theater en bibliotheek.

Het huidige aanzien van de kerk is te danken aan de architect Nikolaj Tsjagin, die het gebouw in de jaren 1865-1869 in de stijl van de middeleeuwse Georgische kerkenarchitectuur reconstrueerde nadat de kerk op initiatief van graaf Michail Nikolajevitsj Moeravyov was toegewezen aan de Russisch-orthodoxe Kerk.
De latere patriarch van Moskou en heel Rusland, Tichon van Moskou, bestuurde als aartsbisschop van Litouwen tussen 1913 en 1915. Bij de bezetting van het land door Duitse troepen in de Eerste Wereldoorlog in Litouwen trok een groot deel van de geestelijkheid zich samen met het Russische leger terug uit het land. In de Tweede Wereldoorlog werd de kerk beschadigd maar hersteld in 1948, al duurden de renovatiewerken nog tot 1957.

Tegenwoordig behoort de kathedraal nog steeds tot de Russisch-orthodoxe Kerk. Het gebouw werd opnieuw gerenoveerd in 1998. De diensten worden voornamelijk bijgewoond door Russische en Wit-Russische inwoners van Vilnius.

Ik had rustig even de tijd om het interieur te bewonderen. Toen ik buitenkwam was het nog steeds droog, hoewel het al na drieën was. En ik maar sjouwen met mijn rugzak met regenjack erin. Om half vier was ik weer in het hotel en viel weer in een diepe slaap. Heerlijk. Ik heb een lekker broodje gegeten dat ik in Užupis gekocht had en hoorde toch wel vreemde geluiden van buitenaf komen. Bleek het al een tijdje heel hard te regenen en dat gekke geluid was onweer. Heb ik het toch mooi droog getroffen vandaag en heb ik door het onweer heen geslapen. Alleen stroomt het water door de straten en ben ik me er pijnlijk van bewust dat mijn auto in de garage onder het hotel staat. Is die al aan het zwemmen?

Voorts las ik nog het volgende bericht op het nieuws:
“Een Spaans gevechtsvliegtuig heeft dinsdag tijdens een oefenmissie boven Estland per ongeluk een luchtdoelraket afgevuurd.”
Tja, dat wordt oppassen volgende week als ik het desbetreffende gebied doorkruis!
De bevolking wordt afgeraden uit de buurt te blijven en de vondst van mogelijke brokstukken te melden. Moet ik dat dan ook doen?