Heididorf, Liechtenstein en Appenzell

13 juni Van Chur naar Reichenau am Bodensee

Hallo allemaal. Eerst wil ik jullie bedanken voor de vele reacties die ik ontvangen heb. Een paar via de site van waarbenjenu.nl, een aantal per whatsapp, dan krijg ik nog een aantal mails en tenslotte is er ook nog de telefoon. Gezellig! Sommigen lezen alles zorgvuldig, anderen lezen alleen wat hun interesseert en mijn kinderen “scannen” de teksten.

Verder wil ik nog even een aanvulling op mijn reis van gisteren. Ik had geschreven dat we langs de waterscheiding zijn gekomen: van het Lago Nero gaat het water naar de Zwarte Zee en van het Lago Bianco naar de Adriatische Zee. Maar hier is ook de “taalscheiding” tussen de romaanse taal van het Engadin en het Italiaans in Poschiavo, dus de overgang van het germaanse naar het lateinse cultuurgebied.

Verder weet ik ook hoe de Morteratsch gletscher aan zijn naam komt. Het is een beetje zoals op Ameland Sier en Oerd, alleen waren dat moeder en zoon. Lang geleden was er een herder die Aratsch heette. Hij bracht zijn koeien naar de weide op de alp bij Pontresina. Hij hield van Annetta en zij hield van hem. Maar haar vader, een rijke boer, verbood haar om met zo’n arme man te trouwen.

Uit verdriet ging Aratsch in het leger en keerde later als officier terug, in de hoop dat hij met zijn geliefde trouwen mocht. Toen hij hoorde dat zij van verdriet gestorven was ging hij weer naar de alp. Daar sprong hij uit vertwijfeling in een gletscherspleet. Vanaf toen kon je de geest van Annetta horen, die klagend fluisterde: “Mort Arasch, Mort Arasch”.

Vandaag was het weer een rij-dag. Eigenlijk was ik nog een beetje moe en had ik wel een dag langer willen blijven om uit te rusten. Maar ik ken mezelf, dan was ik vast wel weer wat gaan doen, bijvoorbeeld het bergtreintje naar Arosa nemen. Nu ik het toch over treintjes heb. Het treintje van Arosa rijdt door het centrum van Chur. En niet alleen dat, ook de Bernina Express met zijn zware locs rijdt in twee dorpen door de hoofdstraat. Stel je voor dat je ineens een zware locomotief met wagons over de Grote Noord (straat in Hoorn) ziet rijden! Dat kun je je toch niet voorstellen.

Ik deed vandaag rustig aan, maakte mijn koffers in orde en laadde de auto in. Na het ontbijt nam ik afscheid van de receptionistes. Ze vroegen of ik nog een keertje kwam! Maar dat acht ik niet waarschijnlijk. Ik kreeg de tomtom weer niet zo snel opgestart maar toch, na een tijdje, kreeg hij er weer zin in. Ik denk dat het aan de warmte ligt en dat hij een zonnesteek heeft. Hij wees me keurig de weg naar mijn volgende doel: “het Heididorf” in de Oberdörfligasse, echt waar. Ik stopte bij het stationnetje van Maierhofen en bedacht hoe Heidi hier vroeger zou hebben kunnen staan met tante Dete. Jeugdsentiment van Elly. Via een smalle weg reed ik naar boven, nog net niet naar Opa-boven. Overal affiches over het Heididorf, ik bevond me in Heidiland, er was een Heidihotel, een Heidiweg …. heel commercieel eigenlijk. Het stond me gewoon tegen dus ik ben weggereden, diep, maar dan ook diep teleurgesteld. Ik had zo graag Opa-boven willen ontmoeten! Ik reed ook nog langs Bad Ragaz dat ook voorkomt in de boekjes van Johanna Spyri.

Ik reed over de brug over de Rijn en daarna ging ik de autobahn weer op. Ik wil ze echt gebruiken want ik heb tenslotte een vignet gekocht. Na ongeveer 19 kilometer ging ik eraf en koos ik richting Zürich. En weer had ik last van jeugdsentiment. Ik zag het bordje “Walensee” staan. Daar heb ik met mijn ouders en mijn broer gekampeerd toen ik ongeveer 13 jaar was. Een puber dus. Mijn ouders vonden een dagje op de camping prima, maar ik wilde altijd wat doen! We hebben natuurlijk wel leuke dingen gedaan hoor. Met gondels naar boven in de sneeuw, onvoorbereid en met onze open schoentjes aan! Het zou best kunnen zijn dat ik Jip toen gezien heb, want ook hij was in die buurt op vakantie.

Mijn vader wilde ook naar de boer toe om een stuk kaas te kopen, echte kaas uit Zwitserland. We kwamen bij die boer en die had me toch een groot stuk kaas…. En mijn vader wilde maar een pond!

Wij vonden hem ook nog niet eens lekker. We maakten nog een leuk uitje naar Liechtenstein. Daar was ook nog een oude houten brug over de Rijn waar ik eigenlijk niet overheen dorst. Maar mijn broer reed dus we gingen eroverheen en zoals je ziet kan ik het nog navertellen.

Daarom wilde ik naar Vaduz, de hoofdstad van Liechtenstein, ook jeugdsentiment. Het ligt ingeklemd tussen Zwitserland en Oostenrijk en is 160,5 vierkante kilometer groot. Ter vergelijking: Nederland is 41.865 vierkante kilometer groot. Het is een groothertogdom en wordt geregeerd door Johannes Adam (Hans Adam) Ferdinand Alois Josef Maria Marko d'Aviano Pius. Onder hem werd Liechtenstein lid van de VN en de EER, een overeenkomst tussen de Europese Unie (EU) en de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA), met uitzondering van Zwitserland.Hij heeft als vorst van Liechtenstein veel macht. Hij heeft het recht het parlement te ontbinden en nieuwe verkiezingen uit te schrijven. In 2003 stemde twee derde van de inwoners in een referendum voor een grondwetswijziging die de vorst nog meer macht zou toekennen. Zo mag hij zich sindsdien gaan bemoeien met de benoeming van rechters, hij mag de door het parlement aangenomen wetten blokkeren en de regering zonder opgaaf van redenen naar huis sturen. Aanvankelijk was 56 % tegen de wijziging, maar nadat hij had gedreigd in Oostenrijk in ballingschap te gaan leven, bedachten veel mensen zich. In 2001 dreigde de vorst de regering heen te zenden en de noodtoestand af te kondigen als de regering niet meewerkte aan een onderzoek naar witwaspraktijken. Hans Adam II droeg op 15 augustus 2004 de macht over aan zijn zoon Alois. Hij blijft echter wel staatshoofd.

Ze bewonen een leuk optrekje hoog boven de hoofdstad Vaduz. Dat wilde ik toch nog een keer bekijken, ondanks de hitte. Ik was ’s morgens weggereden met 25 graden, maar nu was het al 34 graden. De donjon is uit de twaalfde eeuw en de gedeelten aan de oostzijde zijn het oudst. Het is geen groot kasteel. Het grondstuk waarop de toren staat meet 12 x 13 meter en heeft op de begane grond een muurdikte tot vier meter. De oorspronkelijke ingang lag aan de hofzijde op 11 meter hoogte. Het kasteel is diverse keren uitgebouwd.

Ik wilde er nog mooie foto’s van maken en reed naar de parkeerplaats. Daarna moest ik in de hitte een stuk teruglopen, foto’s maken en toen weer helemaal omhooglopen. Ik liep tenminste nog, maar ik zag dat een jonge moeder de auto alleen van de parkeerplaats tot het slot reed waar haar man en twee kinderen van ongeveer 10 jaar instapten. Watjes!

Eenenveertig kilometer verder lag de volgende bezienswaardigheid: Appenzell, bekend van de heerlijke stinkkaas. Ik weet dat ik er destijds graag naar toe had gegaan, maar de weg ernaartoe was te steil voor onze auto zei mijn broer. En hij had gelijk! Ik zag het bordje al verschijnen: “verboden voor vrachtwagens!” Keren kon niet meer dus ik drukte het gaspedaal in. Ik denk dat dit de steilste weg is die ik ooit gereden heb met de kortste haarspeltbochten. En dan ook nog heel smal. Gelukkig was het niet echt druk en had ik niemand achter me. Tja, alleen gekke Elly gaat hier natuurlijk weer rijden.

Maar toch, na een tijdje, naderde ik Appenzell waar ik de auto parkeerde op Landsgemeindeplatz. Laat ik maar gelijk met dit belangrijke plein beginnen. Als het je niet interesseert, gewoon overslaan. Daar komen elk jaar op de laatste zondag van april de stemgerechtigde vrouwen en mannen van Appenzell bijeen om de hoogste autoriteiten aan te stellen en om te stemmen over belangrijke aangelegenheden van het kanton. Tijdens de Landsgemeinde worden de regerende en de aftredende Landammann gekozen, evenals de vijf leden van de Standeskommission (regeringscommissie) en de voorzitter en leden van het kantongerecht. De regerende Landammann wordt telkens voor twee jaar gekozen; volgens een vaste volgorde wordt de aftredende Landammann vervolgens tot regerend Landammann benoemd. Ook wordt elke vier jaar de vertegenwoordiger van het kanton Appenzell in de Ständerat (kleine Kamer van het federale parlement) gekozen. En ik ga toch even vertellen hoe dat in zijn werk gaat omdat het vrij archaïsch overkomt! Interesseert het je niet, sla het dan ook over!

De zondag van de Landsgemeinde begint om 9 uur met een feestelijke kerkdienst in de schitterende parochiekerk van St. Mauritius. Precies om twaalf uur gaat de optocht, bestaande uit de regeringscommissie, het kantongerecht en eregasten op weg naar het plein. De optocht wordt aangevoerd door de muziekvereniging Harmonie Appenzell, die de “Marcia Solenne” van de Italiaanse componist Arturo Buzzi-Peccia speelt, gevolgd door vaandeldragers.

De stemgerechtigde Zwitserse burgers, vrouwen en mannen die de leeftijd van 18 jaar hebben bereikt en in het kanton Appenzell woonachtig zijn, verzamelen zich op het plein. Als bewijs van stemrecht geldt de stempas. Voor mannen geldt daarnaast ook het zijgeweer als legitmatie. De Standeskommission (regeringscommissie), samen met de raadsgriffier en de Landwebel (ceremoniemeester) beklimt de tribune, de zogenaamde “Stuhl”. De regerende Landammann verwelkomt het stemvolk en de uitgenodigde gasten. Vervolgens wordt de staatsrekening van het afgelopen jaar gepresenteerd en wordt het debat geopend. Iedereen krijgt nu de gelegenheid om op de tribune zijn of haar standpunten en wensen naar voren te brengen.

De regerende Landammann neemt het landzegel, een origineel exemplaar uit het jaar 1518, in de hand en verzekert het enkel volgens de wetten en zijn geweten te hebben gebruikt. Daarna worden de regerende en de aftredende Landammann gekozen.

Vervolgens legt de Landammann de eed af, daarna het volk. De eed stamt uit het jaar 1409 en heeft, afgezien van stilistische aanpassingen aan de taalontwikkeling, tot op heden dezelfde bewoording. Er

wordt gestemd door het opsteken van de rechterhand. Als de meerderheid niet met het oog kan worden

vastgesteld, moeten de stemmen individueel worden geteld. Deze procedure geldt ook voor inhoudelijke procedures.

Intussen wilde ik wel eens wat gaan eten. Een lekkere raclette? Ik zocht een restaurantje uit waar je volgens internet raclette kon eten. Ik ging zitten maar helaas, geen raclette maar wel fondue. Maar om nu met 34 graden fondue te gaan zitten eten vond ik wel wat te ver gaan. Daarom maar een lekkere koude schotel met vleeswaren uit de streek en Appenzeller kaas.

In Appenzell werd ik al gauw blij verrast door de schitterend beschilderde huizen. Ze hadden ook hele fraai bewerkte uithangborden. Het dorpsbeeld wordt gekenmerkt door houten gebouwen uit de periode na de brand van 1560. De deels bont beschilderde huizen met gebogen of gebroken gevels geven het plaatsje zijn bijzondere karakter. Vooral de Hauptgasse heeft hele mooie huizen. Ik denk dat dit het mooiste Zwitserse dorp is wat ik ooit gezien heb. Je blijft fotograferen, maar foto’s geven niet echt weer hoe mooi het is. In de Hauptgasse staat een laatgotische kapel uit 1561. Het is de Heiligkreuzkapelle. Het is gebouwd ter vervanging voor de tijdens de stadsbrand verwoeste kapel.

Ik was nog even naar het verkeersbureau gelopen om te kijken of ze daar een gidsje of zo hadden met beschrijvingen van de gebouwen, maar helaas, dat hadden ze niet. Ik vroeg waar de kerk was en ik besloot om daar nog even naar toe te lopen. Je weet tenslotte nooit. En het was weer een geluk want het plaatsje heeft ook een prachtige kerk, die een beetje hoog ligt. De parochiekerk is gewijd aan de Heilige Mauritius, de beschermheilige van Appenzell. Ik ga de kerk niet helemaal beschrijven. De eerste kerk ontstond rond 1068. Daarna werd de kerk meerdere keren uitgebreid of herbouwd. Haar huidige uiterlijk kreeg ze met de nieuwbouw van het neoclassicistische schip tussen 1824 en 1825. Daarbij bleef het koor en de toren van de laatgotische kerk behouden. Ook na de renovatie tussen 2018 en 2019 bleef het interieur grotendeels ongewijzigd ten opzichte van de verbouwing in neorococostijl die tussen 1890 en 1982 werd uitgevoerd. Het hoogaltaar dateert uit 1622. De kerk staat sinds 1971 onder federaal monumentenzorg, de hoogste beschermingsstatus die in Zwitserland wordt verleend.

Het was nog steeds heel heet. Ik ging terug naar de auto want het werd tijd om naar het volgende hotel te rijden, zo’n anderhalf uur verder en weer in Duitsland. Precies om vijf uur was ik bij hotel Kreuz op Reichenau, een eiland in de Bodensee. Voor het eerst heb ik hier een mindervalide kamer, wat eigenlijk best lekker is. Een balkonnetje maakt het compleet. Alleen jammer dat ik hier geen thee kan zetten, zoals in de andere hotels. Maar ik heb wel weer een koelkast. Je kan ook niet alles hebben.