alleen naar Polen

4 augustus
Vandaag mijn laatste dag in Malbork. Dat betekent de kleren van de haakjes, de koffers vast zoveel mogelijk inpakken, vuile kleding in een vuilniszak (lekker voor thuis, hoef ik me niet te vervelen) en de auto logisch inpakken. Ook de route voor morgen moet uitgezet worden. Het is niet lang rijden, 163 kilometer en google maps geeft aan dat ik er bijna drie uur over zal doen. Dan kennen ze mij niet. Ik moet natuurlijk morgen weer een kerk bezoeken maar ja, ik moet wel, anders kom ik weer te vroeg op plaats van bestemming aan.

De dag begon vandaag met regen, maar intussen schijnt de zon net als gisteren weer volop en heb ik mijn kampeerstoeltje weer lekker op het balkon staan. Ik geniet voor het laatst van de prachtige burcht tegenover mijn verblijf. Voor de poorten staan weer jongemannen verkleed als Teutoonse ridders (net zoals de gladiatoren bij het Colosseum in Rome), maar of je daar trots op moet zijn ......

Ik heb al veel verteld over deze jongens, maar ik heb toch nog wat gevonden.
De volledige naam van de orde is: „orde van het Duitse ziekenhuis van St. Maria in Jeruzalem” (Latijn: Ordo domus fratrum Sanctæ Mariæ hospitalis Theutonicorum in Jeruzalem). In Polen, door hun embleem: een zwart kruis op een witte achtergrond, heetten ze kort en eenvoudig „Kruismannen”. (De jongens voor mijn kasteel hebben dus ook een witte mantel met een zwart kruis.) Door hun wetteloosheid, hun plundering en het afslachten van onschuldige mensen hebben deze Teutoonse ridders, in het Pools-Baltische gebied, een zeer slechte reputatie gekregen.
De Duitse orde is tijdens de derde kruistocht bij het beleg van Acca (1189) ontstaan. Duitse burgers uit Hamburg, Bremen en Lübeck richtten in dat jaar, een veldhospitaal op dat na de verovering van de stad (1191) werd omgezet in een permanent ziekenhuis (Maria ziekenhuis). Het beheer ervan werd in een nieuwe orde (ridders van het Maria ziekenhuis van de Duitsers) ondergebracht. Deze orde (met de zetel achtereenvolgens in Acca, Jeruzalem, Venetië) ging later ook andere ziekenhuizen beheren.

Het officiële oprichtingsjaar is 1191, toen heeft paus Clemens III het bestaan ervan officieel bekrachtigd. Toen de orde grote bezittingen rond de stad had verworven, begon het aantal leden snel te groeien. In de erop volgende jaren, vooral in de tijd van de grootmeester Herman von Salza, kreeg ze ambities buiten de intramurale zorg. De orde wilde een economische en politieke positie zoals ook de Tempeliers hadden, verwerven. Von Salza droomde zelfs van het vestigen van een krachtige, onafhankelijke monastieke staat. Voor dat doel moesten ze wel een geschikte plaats in Europa zien te vinden. De eerste poging deed de orde vroeg in de 13de eeuw, in Transsylvanië, waar ze was uitgenodigd door de Hongaarse koning Andreas II om het land tegen indringers te verdedigen. Maar toen het land, dat hen in leen was gegeven werd omgezet in een leengoed van de paus, heeft de verstandige koning, in 1225, de Teutoonse orde het land uitgezet.

Vervolgens, in 1226, kreeg ze een andere uitnodiging, dit keer van ene Conrad, Pools hertog van Mazovië, wiens noordelijke landen voortdurend door Pruisen overrompeld werden. Hij leefde in de gebieden tussen de benedenlopen van de Vistula en Niemen (het nu Poolse Ermland en Mazurië). Die toenmalige Pruisen waren erg oorlogszuchtige Baltische stammen, cultureel en taalkundig verwant met de Litouwers en de Letten.

Aangezien geen van beide Poolse prinsen, noch de kloosterorde der cisterciënzers er in geslaagd waren hen te kerstenen, leek het een goed plan de orde dat te laten doen. Ongelukkigerwijze heeft hertog Conrad de Hongaarse koning niet om advies gevraagd.
Het doel was de kerstening van de Pruisen (maar in de praktijk ook de verovering van hun land). Dit plan kreeg goedkeuringen van de keizer (Frederic II) en Paus (Gregorius IX) De orde mocht de, op de Pruisen veroverde, gebieden in een eigen staat omzetten. Die staat zou dan als een leengoed van de hertog van Mazovië een onderdeel worden van het Duitse rijk (heilig Roomse rijk der Duitse natie). Echter in werkelijkheid werd de hertog erg bedrogen en was hij de gebieden gewoon kwijt! De eerste vertegenwoordigers van de orde (zeven ridders, onder leiding van Herman von Salsa) verschenen in 1230 op het Poolse grondgebied. Ze ontvingen de leenovereenkomst van hertog Conrad in Chelmo. Daarop hebben ze hun eerste versterkte nederzetting gebouwd die in 1233 onder de naam Toruń (Torn) stadsrechten kreeg. Zodra de orde zich in Toruń gevestigd, had begonnen de Teutoonse ridders met de verovering van Pruisen. Hun methode was als volgt: liquidatie van verspreide „vijandelijke” verzetshaarden; daarna de onmiddellijke bouw van versterkingen op de verworven landerijen en tenslotte de consolidatie van de macht door terreur.

Zo ontstond snel een goed georganiseerd netwerk van kastelen en burchten met daar rond de land- en bosbouw landgoederen die rechtstreeks beheerd werden door de Teutoonse ridders waarbij de landerijen bewoond en bewerkt werden door boeren uit Mazovië, Tsjechië en Duitsland. De (Baltische) Pruisen hebben zich dapper verweerd tegen de verovering van hun land door die Duitse ridders tot ze in 1283 volledig waren afgeslacht en dus eenvoudig ophielden te bestaan.

Ik kan natuurlijk nog wel veel verder gaan, maar ik vind dat ik er genoeg over heb geschreven. Jullie mogen het zelf verder opzoeken als het je interesseert. De Duitse Orde staat voor de gemiddelde Pool in een uiterst negatief daglicht (hoewel hier nu heel, heel veel aan verdiend wordt). Een zwarte legende over de orde ontstond door een zeer populaire 19de eeuws roman van Henryk Sienkiewicz „Ridders van de Duitse orde”. De Kruisvaarders worden er in afgeschilderd als de meedogenloze moordenaars van de Poolse bevolking die nooit aarzelden de onschuldige dochters van tegenstanders (die ze ook nog blind maakten en verminkten) te martelen. Maar bedenk hierbij dat dit boek werd geschreven om de Polen een hart onder de riem te steken tijdens een massale germanisatie tijdens de Poolse delingen (toen Polen als staat, niet meer bestond). De roman werd in 1960 verfilmd en vestigde een populariteitsrecord dat nog steeds ongebroken is.

Terwijl ik zit te schrijven staat er buiten weer een lange file. Met regelmatige tussenpozen klinken de sirenes van ambulances, brandweer en politie die zich tussen de stilstaande files heen proberen te worstelen. Wonder boven wonder lukt dat ook nog. Als ik morgen niet te laat vertrek heb ik geen last van de file. En nu ga ik weer lekker terug naar mijn balkonnetje want het is weer schitterend weer geworden, 25 graden.