Bad Zwischenahn

Zondag 21 augustus

Gisteren had ik vrij ontspannen dag want de koffers stonden al een week gepakt. Ik moest alleen af en toe wat veranderen. Waar eerst het weer wat ongunstiger was voor Helgoland, werd het met de dag mooier en heb ik mijn hele dikke truien maar weer uit de koffer gehaald en vervangen door wat niemendalletjes.

Na een goede nachtrust, een goed ontbijt en met een goed humeur vertrok ik vanmorgen om ongeveer half tien van huis; ik moest maar drie uur rijden. Broodjes en drankjes in de koelbox en stukjes fruit bij me: heerlijk. De reis verliep voortvarend, tot Groningen. Daar hadden ze het in hun bolle hoofd gehaald om de rondweg te gaan repareren! Dat betekende een flinke omweg, maar ik kwam er op deze manier achter dat Groningen ook een schildersbuurt heeft, net als Den Haag. Bovendien zag ik ook een zeeheldenbuurt en was het net of ik in Amsterdam reed.

Maar aan deze omleidingsroute, nummer 7, kwam ook weer een eind. Ik begon al een beetje de moed te verliezen want omleidingsroutes 8, 9 en 10 waren al allemaal verdwenen. Na een tijdje kwam ik weer op de A7 terecht richting Bad Nieuweschans en Oldenburg. De laatste klinkt al behoorlijk Duits. Om twaalf uur passeerde ik de grens en, je raadt het misschien wel, nu kwam ik niet in een omleiding terecht maar in een Umleitung, met een hoofdletter nog wel. Ik reed richting Weener en richting Leer, om daarna weer af te slaan richting Neermoor, allemaal wereldsteden dus. Maar eindelijk, ja hoor, kwam ik weer op de autobaan terecht.

Ik schoot al op naar Bad Zwischenahn, waar ik een hotel voor vannacht besproken had. Ik was niet de enige, iedereen wilde naar dit plaatsje toe. Wat bleek? De kermis die Hoorn net verlaten heeft staat nu hier! Drommen mensen waren hier. En gingen ze niet naar de kermis, gingen ze wel naar het Badepark want het is hier flink warm. Het hotel had ik al snel gevonden en ik heb de auto lekker op de parkeerplaats van het hotel gezet. Ik was nog een beetje te vroeg om de kamer op te mogen, maar dat gaf me de gelegenheid om een mooi oud kerkje hier te bezoeken.

Gewapend met mijn stokken en fototoestel ging ik op pad. Het kerkje was dichterbij dan ik dacht. Ik moest natuurlijk wel eerst langs de crêpes, de varkens aan het spit, de braadworsten en al die tentjes waar ik niet zou willen eten. Uit een feesttent schalde muziek. En de draaimolen stond naast het kerkhof! Ik draaide weg van dit feestgedruis en liep naar de klokkentoren en het kerkje. Ik had er veel over gelezen en het is echt een bezienswaardigheid. Na mij weken te hebben verdiept in de vakwerkbouw, keer ik nu weer terug naar de baksteenbouw.

Ik zag een wit papiertje op de deuren van de kerk en het zag er onheilspellend uit. Wat bleek? Tijdens de kermis is de kerk gesloten. Is het feest zo zondig dat ze de deuren er maar voor sluiten? Er zat maar een ding op: het kerkje aan de buitenkant bekijken. En de beschrijving van het interieur blijft jullie dus bespaard.

Eigenlijk heet dit stuk “de parochiekerk St. Johannes de Doper” of “waar een kleine kerk groot in kan zijn”. Het volgende stuk is alleen voor geïnteresseerden en voor mijn album. Tenslotte houdt niet iedereen van dit soort beschrijvingen. Jammer eigenlijk.

De parochiekerk St. Johannes de Doper in Bad Zwischenahn is meer dan 850 jaar oud en daarmee een van de oudste gebouwen in het Olderburger Land. Tijdens de Reformatie werd het godshuis protestants-luthers.

Graaf Egilmar, de eerste erfgraaf van Oldenburg, stichtte de kerk in 1124 als dochterkerk van Wiefelstede. In 1134 werd de kerk door Siward (1142-1157), de abt van Rastede, in “honorem St. Johannis Baptistae” (ter ere van St. Johannes de Doper) gewijd. De westtoren werd in 1200 van granieten blokken en bakstenen gebouwd. Een uitbreiding naar het oosten in gotische stijl met kruisbooggewelven volgde in de 15^de eeuw. In 1888 werd de hoofdingang opnieuw gemaakt.

De Lutherse leer werd door Johannes Hechler in 1526 in Zwischenahn ingevoerd en handhaafde zich na het aantreden van graaf Anton in 1529 in het Oldenburgse land. De Johanneskerk werd vanaf 1610 in een protestantse kerk getransformeerd. Het oude godshuis is sinds eeuwen bepalend voor de zuidelijke oever van het Zwischeahner meer. Hij vormt het middelpunt van oude kerkwegen die bij dit punt uitkomen vanuit de verschillende boerengemeenschappen en is het oudste monument van de gemeente Bad Zwischenahn.

Men neemt aan dat de eerste Zwischenahner Johanneskerk zonder houten voorgangerbouw rond 1150 als stenen kerk gebouwd werd. Hij werd gemaakt van keien en had venster- en deurkozijnen van

zandsteen (eisenbändrig) uit het Weserbergland. Het gebouw had aan beide lange kanten drie rondboogvensters en had waarschijnlijk een koor met absis dat smaller was dat het schip. De ingang lag aan de zuidkant. Zonder koor was de kerk 18,2 m x 10,4 m. Hoe de oostkant er uit zag, is niet bekend, omdat daar geen opgravingen waren.

Rond 1200 werd ten westen van het huidige kerkschip een toren met vrijwel vierkante plattegrond gebouwd. Tot aan de dakgoot werd hij opgetrokken uit granieten blokken, voor het bovenste deel werden bakstenen gemetseld en hiermee wordt een van de vroegste getuigenissen van deze bouwwijze in Nedersaksen gevormd. De toren kreeg een eigen ingang die van binnenuit vergrendeld kon worden en werd ter hoogte van de eerste verdieping uitgerust met schietgaten om in tijden van oorlog een vluchtmogelijkheid te bieden. Aan de buitenkant heeft de toren bovendien twee “Stromschichten” of Duitse banden in drie stroken (segmenten). De bovenetage is rijker uitgevoerd dan de beide onderste. Hij heeft aan alle vier de kanten door lisenen ( = verticale, iets uit de muur springende stroken zonder voetstuk of bekroning; ze hebben een decoratieve functie en door het gebruik van lisenen word een muur in vlakken verdeeld) omlijste velden, waarin zich de galmopeningen met gemetselde bogen en een zuil in het midden bevinden. Naar boven wordt deze verdieping door een consolenfries met een verdere Duitse band afgesloten. De steigergaten uit de tijd van de bouw van de toren werden niet afgesloten en dienen nu talrijke torenkraaien als nestplaatsen.

De veldstenen kerk had oorspronkelijk geen gewelfd plafond, maar kreeg, omdat de Dom in Bremen in de tweede helft van de 13^de eeuw een stenen gewelf kreeg, een koepelachtig Westfaals kruisgewelf en werd zij ontdaan van haar balkenplafond.

Daarvoor was een verhoging van de wanden nodig en de bouw van een nieuwe dakconstructie. Voor de verhoging van de wanden werden kloostermoppen gebruikt, die in de verhoogde gevels van de westtoren nog te herkennen zijn. In de loop van de veranderingen werd ook het middelste romaanse venster van de noordwand dichtgemetseld, omdat er pijlers voor de gewelven moesten komen. De resterende vensters werden hiervoor vergroot. Rond het midden van de 15^de eeuw werd het oude koor afgebroken en een nieuw koor gebouwd. Als bouwmateriaal werden bakstenen, keien en tufstenen gebruikt. De kerk werd door de verschillende veranderingen duidelijk verlengd. De binnenmaten bedragen 28,2 m x 8,4 m.

In de 17^de eeuw werden als vervolg op de herinrichting tot preekkerk galerijen ingebouwd, waardoor de vensters aan de kant van het meer dichtgemetseld, maar die aan de zuidzijde juist vergroot werden. In 1736 kreeg de westtoren een dakruiter met kruis, weervaan en een torenklok. In 1888 kregen de hoofdingang en de ingang van de sacristie aanbouwen uit het Historisme; de ingangen met houten plafonds naar de galerijen werden verwijderd.

In 1904 werd onder Wilhem Morisse de beschildering van de kerk gereconstrueerd en het fresco van het Laatste Oordeel, dat in 1745 overgeschilderd was, weer vrij gelegd. In 1964 werd tijdens een restauratie het interieur gereduceerd. De biechtstoelen en de deurtjes bij de banken, die voorkwamen dat het tochtte bij je benen, werden verwijderd, de banken in de richting van het altaar gezet en het aantal zitplaatsen werd teruggebracht van 565 tot 350. In de jaren 1974 en 1991/92 werd het vleugelaltaar gerestaureerd. In 1986/88 en in 2001 werd het gebouw inclusief klokkentoren gesaneerd. In de dakruiter van de westtoren hangen twee uurwerkklokken: een klok voor de uren en een klok voor de kwartieren.

In de tweede helft van de 15^de eeuw werd na een lange periode van conflicten over wat de kerk zou moeten afdragen aan belastingen, met als hoogtepunt de moord op priester Dietrich Grove en excommunicatie van bijna de hele parochie in 1450, de vrijstaande klokkentoren met rondbogige, blinde nissen gebouwd. Een broederoorlog tussen de graven Gerd en Moritz leidde in 1462 tot het in brand steken van de pastorie en naar verluidt de hele parochie. In 1474 en 1476 waren er nog meer branden. Waarschijnlijk werd de toren pas na deze gebeurtenissen voltooid. De datum van het gieten van de klok en de verplaatsing van de mensa van het hoogaltaar in 1489 worden beschouwd als afsluiting van de bouw van de toren.

In de toren werden naast bakstenen ook zwerfstenen gemetseld. Hij heeft een trapvormige gotische gevel met spitsbogige blinde nissen, vergelijkbaar met die in de oostgevel van het koor van de kerk, die iets ouder is. Aan de achterkant van de toren bevinden zich rondbogige blinde nissen en aan de kant van het marktplein rondvormige blinde velden en rondbogige schalopeningen, die blijkbaar afgestemd werden op het vooral romaanse uiterlijk van de kerk.

De klokkentoren staat iets versprongen ten opzichte van de as van het eigenlijke kerkgebouw, dat waarschijnlijk te maken had met de vroegere bebouwing van het omliggende gebied. Tot 1955 stond er een hotel direct tegen de toren aangebouwd en tot 1960 bevond zich hier ook links van de ingang van het kerkhof bebouwing, zodat de toren aan het eind van een straatje stond. Rond 1900 werden smeedijzeren hekken voor de doorgang onder de toren gemaakt.

Nadat ik het kerkje vanaf een aantal banken, steeds in de schaduw, goed bekeken had, stortte ik mij weer in het feestgewoel. Ik wilde ergens het Zwischenahner Meer goed kunnen fotograferen. De oppervlakte van het gemiddeld 3,30 meter diepe meer is circa 5,5 km². Het ligt op circa 5 meter boven zeeniveau. Over het ontstaan van het meer doen verschillende verhalen de ronde. Een veel verteld verhaal bericht, dat de duivel, vertoornd over de bouw van een kerk in (toen nog het dorp) Oldenburg, een grote schep land weggehaald zou hebben om daar de kerk mee te bedelven. De duivelse plannen mislukten, en Satan moest de hopen grond buiten Oldenburg laten vallen, en die plek werd het Wildenloh. De plaats, waar de duivel de grond had weggegraven, liep vol water en werd het Zwischenahner Meer: (Düwelswark, duivelswerk).

Ik kwam bij een hotel “mit Seeterrasse” terecht en ik vond dit wel een mooi plekje voor een kopje thee. Ik had er mooi uitzicht over het grote meer. Na een half uur genoten te hebben liep ik weer onder begeleiding van veel lawaai terug naar het hotel, waar ik een fijne kamer heb en een nog fijnere douche. Om water te besparen heb ik er maar twee minuten onder gestaan en om gas te besparen heb ik koud water gebruikt.