Zaterdag 18 augustus. Van Narva naar Tallinn.

Vanmorgen was het weer een stralende lucht. Ik ging snel even naar de 10de etage om wat foto’s te maken. Zo een schitterend uitzicht over de Oostzee zie je niet elke dag. Daarna ontbijten in de grote zaal. Gebakken aardappelen, bonen ….. ik heb het gewoon bij twee geroosterde boterhammetjes met beleg gehouden. Aan het tafeltje naast mij zat een vrouw die ik gisterenavond ook al gezien had. Zij viel op omdat zij haar tasje, dat op haar schoot stond, vol zat te laten met allemaal dingen van het buffet. Een paar stukken meloen, kiwi’s, ananas en nog veel meer. Het stond helemaal bol! Ook andere mensen zagen het en zaten haar een beetje uit te lachen.

Ik betaalde, ging naar buiten en pakte mijn stokken. Ik moest gewoon even naar het strand. Het was maar 200 meter en ik was bijna de enige, op een soort Poetin na die buikspieroefeningen aan het doen was. Hij maakte er wel heel erg rare geluiden bij. Ik keek gewoon de andere kant op en was totaal niet onder de indruk.

Het werd tijd om te vertrekken en na een stukje slechte weg zat ik weer op tweebaans snelweg tussen Narva en Tallinn. Het was niet ver rijden naar mijn eerste stop, ongeveer 20 kilometer. Ik wilde Sillamäe graag zien. Hebben jullie waarschijnlijk nog nooit van gehoord?

Sillamäe ligt in het uiterste noordoosten van Estland aan de Finse Golf. Lange tijd – vanaf 1946 – was Sillamäe verboden terrein, maar tegenwoordig kan iedereen deze Stalinistische modelstad uit de Sovjetperiode gewoon bezoeken.

Het standbeeld van Stalin werd er in de jaren zeventig verwijderd, maar verder is Sillamäe nog zo goed als authentiek. Gelukkig maar, want zoals Sillamäe is er waarschijnlijk geen tweede stad te vinden in het voormalige Sovjetimperium. Het kustplaatsje is uniek in zijn soort, net als de bijzondere geschiedenis van de stad. In 1946 besloten de Russen om in het diepste geheim een uraniumfabriek in Sillamäe te bouwen. In de voormalige badplaats was al voor de oorlog de zogenaamde olieschalie-industrie op gang gekomen en stond er al een fabriek. Direct na afloop van de oorlog stuurden de Sovjets een team geologen naar Sillamäe, die wisten dat in de Estste klei mineralen zaten waaruit je uranium kon winnen. Het schijnt dat Stalin zelf heeft besloten om in Sillamäe de uraniumproductie op te starten om zo de kernwapenwedloop met het westen aan te kunnen gaan. En met succes, want de allereerste kernbom, die de Russen produceerden, werd gefabriceerd met uranium uit Sillamäe.

Het stadje veranderde door de uraniumfabriek plotseling en volkomen. Waren voorheen badgasten van waar dan ook van harte welkom, nu werd Sillamae tot verboden gebied verklaard. Alleen de inwoners zelf konden er nog in, derden hadden speciale toestemming nodig om Sillamäe binnen te komen. De stad was zó geheim dat zij op geen enkele kaart te vinden was, maar met een speciale code werd aangeduid. Mijnwerkers die in de sovjettijd radioactief materiaal uit de mijnen van Sillamäe dolven, mocjhten vanwege het gevaarlijke werk al rond hun veertigste met pensioen. De meesten konden er echter niet lang van genieten. Ze stierven meestal binnen een jaar of vijf.

De Sovjets besloten daarnaast om van Sillamäe een bijzondere stad te maken. Russische architecten ontwierpen een speciaal plan om een stad te bouwen in Stalinistisch-neoclassicistische stijl. Sillamäe komt dan ook over als een grootse, op de tekentafel bedachte stad uit de vroege jaren vijftig van de vorige eeuw. Het idee achter deze bouwstijl, die teruggrijpt op de klassieke Grieken en Romeinen, had te maken met de ideologie van de toenmalige communistische Sovjetrepubliek. Het neoclassicisme werd daarbij als architectuurstijl gekozen, omdat het in de ogen van de Sovjets autoriteit uitstraalde. Grote machtige gebouwen in klassieke stijl, brede boulevards met statige brede trappen en standbeelden van Sovjethelden; het was allemaal bedoeld om de nietigheid van gewone Sovjetburgers en de grandeur en grootsheid van de staat en leider Stalin te benadrukken. Zo ongeveer hadden de Russen het bedacht en zo is het ook uitgevoerd. Sillamäe werd een stad, die toen al bijzonder was en tegenwoordig, tegen wil en dank, bijna een openluchtmuseum is geworden.

Wie Sillamäe vanaf de ‘snelweg’ Tallinn-Narva binnenkomt, rijdt via een kaarsrechte weg naar het stadsplein. De kleurrijke mediterrane stad Sillamäe is geen typisch grauwgrijs Oostblokstadje en verbaast meteen met prachtige statige gebouwen rondom een plein vol bloemen, het is een groot openluchtmuseum. Alleen het standbeeld ter ere van de zeventigste verjaardag van de revolutie verraadt hier de Sovjetachtergrond van Sillamäe: een man met ontbloot bovenlijf die een atoom omhooghoudt. Het stadhuis aan het plein is ook al meteen een gebouw met een verhaal.

De verantwoordelijke architect Popov van het op een kerk lijkende gebouw vond dat iedere Baltische en Noord-Europese stad moest beschikken over een stadhuis met toren in middeleeuwse stijl. Ook Sillamäe dus. Dat betekende dan wel dat het gebouw een kerkelijke uitstraling zou krijgen en dat was in het puur atheïstische Sovjetrijk njet done. Popov wist zijn stadhuis er toch door te drukken en dus heeft Sillamäe nog altijd een jaren-veertigstadhuis dat vrij uniek is in voormalige Oostbloklanden. Des te spijtiger is het dat de Sovjetsymbolen, waarmee het gebouw destijds vol zat, zijn verwijderd na hernieuwde Estse onafhankelijkheid.

Het monumentale culturele centrum is de andere grote blikvanger in het centrum van Sillamäe. Het gebouw staat als een paleis aan het stadsplein en werd gebouwd in 1949. Aanvankelijk werd het gebruikt als bioscoop. Tarzan was vreemd genoeg de eerste speelfilm die er draaide, zo valt te lezen op het informatiebordje voor het gebouw, maar er zullen ongetwijfeld vele propagandafilms zijn vertoond omdat de Sovjets cinema als een zeer belangrijk instrument voor hun propaganda beschouwden. Van de binnenkant is het cultureel centrum dusdanig waardevol dat het inmiddels onder bescherming staat van de National Heritage Board van Estland.
Er is nog het een en ander te zien aan Stalinistisch design en de muren zijn onder andere gedecoreerd met reliëfs van Lenin en Marx.

Direct om de hoek van het cultureel centrum sta je ineens voor de brede trappen, die leiden naar het symbool van Sillamäe, de Mere Boulevard. Volgens het huidige stadsbestuur kan dan ook alleen het mondaine Odessa tippen aan een dergelijk panorama. Vroeger moet dit tafereel nog indrukwekkender zijn geweest. Wie toen de trappen afdaalde, kwam eerst langs het standbeeld van de onvermijdelijke Stalin om vervolgens de portretten in beeld te krijgen van excellente arbeiders, die op deze manier in het zonnetje werden gezet door het regime. Die attributen zijn inmiddels allang verwijderd, maar de trappen zelf zijn gerestaureerd en hebben toch iets van de oude grandeur weten te behouden.

In 2017 hebben de autoriteiten besloten om de Mere Boulevard geheel te reconstrueren. Het resultaat, dat gefinancierd werd door de European Regional Fund Development, mag er zijn: een brede laan met historische elementen, nieuwe faciliteiten en een betere toegang tot het strand. Ook de zeepromenade zal helemaal worden aangepakt en moet in 2021 klaar zijn. Er wordt echt hard aan de weg getimmerd. Gebouwen worden gerestaureerd, straten gereconstrueerd en je ziet overal mensen druk in de weer.

De statige gebouwen aan weerskanten van de boulevard staan er gelukkig nog, maar zijn ook gewond uit de strijd gekomen. De ornamenten aan de gevels zijn van hamer en sikkel ontdaan, terwijl op sommige balkons gras groeit en het lijkt alsof hier niemand meer woont. Een wandeling over de goeddeels verlaten boulevard is tegenwoordig dan ook een vreemde gewaarwording, maar fascineert tegelijkertijd. Het paradepaardje van Stalin straalt geen grootsheid meer uit, maar toont als geen ander het verval van het toenmalige Sovjetrijk.

Wie het strand in oostelijke richting af zou lopen, komt uiteindelijk in de Estse grensstad Narva terecht, maar in westelijke richting doemt meteen de voormalige uraniumfabriek op, waar zich tegenwoordig – ironisch genoeg - een Amerikaans concern in heeft gevestigd. De voormalige arbeiders van Stalin konden vroeger weliswaar recreëren aan het strand, maar werden door de fabriekspijpen continu herinnerd aan de plicht tot werken.

Teruglopend naar het centrum zijn de huizen die staan aan de Sõtkestraat ook een bezienswaardigheid. De opmerkelijke huizen zijn de eerste woningen die speciaal voor de fabrieksarbeiders zijn gebouwd en ook hier mochten de bewoners niet klagen over hun behuizing. De fraai gedecoreerde, deels houten woonhuizen, die ook nog eens in een groene omgeving liggen, zijn echter tegenwoordig om onbegrijpelijke reden bijna allemaal verlaten en vormen een soort spookstraatje even buiten Sillamäe. De weg van de Sõtkewoningen richting stadscentrum voert daarna langs Sovjethuizen die in de Chroesjtsjov- en Brezjnevperiode zijn gebouwd. Dit begint wat meer te lijken op het klassieke beeld van Oostblokarchitectuur, maar de flatgebouwen liggen wel in een ruim opgezette, groene omgeving en komen nog best aardig uit de verf.
Vanaf Sillamäe was het nog een kleine 200 kilometer rijden naar Tallinn. Ik wilde wel voor deze stad tanken, omdat ik de auto in Tallinn niet wilde gebruiken en anders sta ik meteen in Finland zonder benzine. Je moet overal rekening mee houden. Bovendien scheelt het ongeveer 30 cent op een liter, maar op het hele vakantiebudget is dat peanuts.

Ik stopte bij een tankstation waar ik vorig jaar ook getankt heb. Ik deed mijn tankje open en wilde tanken. Hoor ik ineens een stem in een voor mij onverstaanbare taal.
Het was een automaat. Ik mijn kaartje erin en toen kon ik kiezen: 25 euro, 60 euro en 75 euro. Weet ik veel. Ik heb die slang weer opgehangen en ben naar binnen gegaan. Maar daar werd ik ook niet wijzer van. Ik wilde het nog een keer proberen en sloot achter in de rij aan. Maar de Esten gaan tanken en dan naar de wc, vervolgens koffiedrinken en weet ik veel wat nog meer, maar die auto’s blijven bij de tank staan. Ik had er schoon genoeg van en reed verder. Ik had nog genoeg benzine.

Na een tijdje kwam ik een ander benzinestation tegen. Weer een automaat. Maar nu was ik zo slim om op het knopje “Engels” te drukken. En het lukte. Ik kon tanken en ik kan dus met een gerust hard op de boot van de week. Nou ja, gerust, ik heb het niet zo op varen en ik moet ook die auto op de ferry rijden. Kan ik hem straks wel terugvinden? Eigenlijk heb ik het liefst dat de kapitein hem erop rijdt en weer eraf, en dat hij tegen me zegt: “Kijk Elly, hier heb je de sleutels, hij staat voor de deur”. Maar dat zal wel niet. Of misschien als ik me heel oud en dom voordoe? Er zijn 12 overtochten tussen Tallinn en Helsinki per dag dus ze zullen geen tijd hebben om op mij te wachten tot ik mijn auto gevonden heb. Dan nemen ze me gewoon weer mee terug.

Ik had getankt en reed naar mijn volgende stop. Die was in Tallinn, 7 kilometer van mijn hotel verwijderd. Ik wilde naar het Kadrirog park. Ik wist al precies waar ik mijn auto kon parkeren en dat adres had ik ook ingetoetst. Alles klopte. Ik had alleen niet gezien dat je vanaf de parkeerplaats alleen maar via een trap van 85 treden in het park kon komen. Dus helemaal naar beneden in de zon bij 27 graden. En dan te weten dat je hem straks weer op moet. Maar waarom wilde ik nu naar dit park?
Nou, wij hebben een tsaar Peter huisje, maar zij ook en wel in dit park. En dat wilde ik bezoeken want ik ben best gefascineerd door deze tsaar.

Het Peter de Grote huisje is het oudste museum in Tallinn. Je ziet er een unieke collectie van spullen waarmee Peter I en Catherine I zich omringden gedurende hun verblijf in Estland. En het had ook steile, ongelukkig trappen voor mij. Ik betaalde twee euro en bekeek waar de tsaar zich mee omringd had als hij er was. Hij had in een aanbouw een grote tafel neer laten zetten, zodat hij op zijn kasteel uit kon kijken. Nu even wat over het tsaar Peterhuisje in Nederland. Als je geen zin hebt om dat door te lezen, sla je het cursieve deel over.

Het tsaar Peterhuisje staat in de Russische buurt in Zaandam. Het is een van de oudste houten huisjes van Nederland. Het werd in 1632 als arbeidershuisje gebouwd van oud scheepshout. In dit huisje logeerde de Russische tsaar Peter de Grote toen hij in 1697 het vak van scheepstimmerman kwam leren. Het Tsaar Peterhuisje is onderdeel van het Zaans museum. Het huisje herbergt een kleine historische expositie.

Er zijn talloze (beroemde) mensen die met het monument zijn verbonden. Het borstbeeld van koningin Anna Paulowna illustreert de familieband tussen de Romanovs en het Nederlandse vorstenhuis. Het tsaar Peterhuisje is geruime tijd “familiebezit” geweest. Koning Willem 1 kocht het huisje in 1818 als kraamcadeautje voor zijn Russische schoondochter, Anna Pavlocna, de zuster van tsaar Alexander 1 en afstammelinge van Peter de Grote.

Het Tsaar Peterhuisje is een van de oudste voorbeelden van Nederlandse houtbouw. Zonder de hoge connecties zou het de tand des tijds nooit hebben doorstaan. De Zaanse herbergier Buising redde het huisje eind 18de eeuw van de sloop.

De eerste overkapping in 1823 was een stenen overkapping met open bogen, betaald door koningin Anna Pavlona. Na haar dood liet haar zoon prins Hendrik het houten huisje overkappen om het te beschermen tegen de weergoden. Tsaar Alexander III liet het in 1890 stutten en op een stenen fundering plaatsen.

De laatste Russiceh tsaar, Nicolaas II, liet in 1895 de bekende Amsterdamse architecten vader en zoon Salm een nieuwe stenen overkapping ontwerpen. De architectuur van de Russisch-orthodoxe kerken diende daarbij als voorbeeld. De stenen Russische keizerskronen op de gevel en naast de hekken benadrukken het vorstelijke verleden. Het bijzondere ontwerp van Salm werd in 2001 tot Rijksmonument verklaard, zodat hier nu op één plek twee monumenten staan.
In 1886 schonk Willem III het huisje en de kunstcollectie weer aan tsaar Alexander III. Diens nabestaanden deden er in 1948 afstand van, maar nog steeds staat het huisje op naam van “de Staat der Nederlanden en de erfgenamen van tsaar Nicolaas II.” De beroemde handtekeningencollectie van het Tsaar Peterhuisje bevat ook heel wat namen uit de beide vorstenfamilies, waaronder die van koning Willem-Alexander.

Het houten arbeidershuisje in Zaandam is in 2013 gerestaureerd, Zowel de fundering, als de binnen- en buitenkant van het huisje, de stenen ombouw, het dak en de buitenmuur in de tuin werden grondig onder handen genomen. Voorlopig kan het beroemde huisje de tand des tijds weer doorstaan.

Terug nu naar Tallinn. Ik had het tsaar Peterhuisje bezocht en liep door naar het vlakbij gelegen Kadriorga paleis. Het werd Katharinenthal of Katharina’s vallei (Kadriorg) genoemd als eerbetoon aan zijn vrouw Catharine 1. Vanaf 1714 verbleef het paar verschillende keren in dit huis. Peter de Grote had het landhuis uit de 17de eeuw gekocht van een weduwe van een wethouder. De Russische tsaar kocht ook aangrenzende landgoederen; alles bij elkaar besloeg het een oppervlakte van 100 hectare. In 1718 maakte de tsaar op dit terrein een begin met de bouw van het paleis en het park.
De Italiaanse architect Niccolo Michetti was de architect van het paleis. Het paleis met zijn drie vleugels moest er van de tsaar uitzien als een Italiaanse villa. Het weelderige, barokke paleis is een bezoek waard. Het is een en al pracht en praal. De grote hal, rijkelijk versierd met stucwerk en plafondschilderingen, wordt als een van de mooiste voorbeelden van de barokstijl in Noord-Europa beschouwd.

De aankoop van het huis was nauw verbonden met de gebeurtenissen van de Grote Noordse Oorlog (1700-1721) en de voorbereiding van de zeeslag tegen Zweden, welke eindigde met een overwinning voor de Russische marine in de Slag van Hanko in 1714. Het landhuis ligt op een heuvel met uitzicht op de zee en de stad. Zodoende was de tsaar in staat om de scheepsbewegingen van de Zweedse vloot, die vaak de stad naderden, te volgen.

Het huis bood ook de zo nodige privacy aan de vrouw van de tsaar, die haar man op zijn reizen in 1714 volgde ondanks het feit dat ze in verwachting was. Er werd een kleine tuin naast het huis aangelegd om bloemen en kruiden in te zetten.

Na de dood van Peter de Grote werd het huis niet meer door de koninklijke familie gebruikt. Tsaar Alexander I gaf in 1804 opdracht het huis te renoveren en in 1806 werd het een museum. In 1941 werd het huis een tak van het Stedelijk Museum va Tallinn.

Ik had het wel gezien en liep de 85 treden van de trap weer op. Vervolgens startte ik de motor en Tom zei dat ik er zo zou zijn. Maar er zijn nog wel wat wegwerkzaamheden in Tallinn zodat ik niet overal af kon slaan wij hij wilde dat ik afsloeg. Maar ik ben er weer gekomen. Ik parkeerde mijn auto voor het hotel op mijn “eigen” plaatsje, een gehandicaptenplaats. Vervolgens checkte ik in: kamer 334, een appartement. Het was toen ik boekte, in november, nog de enige mogelijkheid. Ik ging met de lift naar de derde etage en kon het appartement helemaal niet vinden. Wel een trap naar boven. Ik weer naar beneden en navragen. Voor de zekerheid liep er maar even iemand met me mee. Bleek dat ik een hele lange slurf door moest lopen die het hotel verbindt met het station met een supermarkt eronder. Dus als ik mijn kamer uitkom en ik loop de gang door, kan ik zo in de supermarkt kijken. Maar die gang is ook heel lang. Dus hier ben ik niet zo blij mee. Maar ik heb alle bagage in het appartement. Er is een magnetron dus ik heb vanavond zelf wat klaargemaakt: roerei en elandensalami. Leek me wel apart. Maar het is niet zo dat ik denk: “Hé, dat is eland.” Het is lekker, maar andere salami’s kunnen ook lekker zijn. Het is wel zo dat ik toch eland gezien heb, zij het als worstje.

Het is intussen gaan regenen en ook morgenochtend voorspellen ze regen. Ik denk dat ik morgen maar even uit ga slapen.