Wangkerk in Karpacz

5 juni 2023

De Wang-kerk en de Wodospad.

Vandaag stond een rit naar het Reuzengebergte op het programma. Ik wilde de Noorse stavkirke uit Vang wel eens met mijn eigen ogen zien. Het was 69 km rijden hier vandaan. Nu lijkt dat niet veel, maar over 50 km doe je ongeveer een uur. Het zijn over het algemeen smalle, bochtige wegen met hier en daar een haarspeltbocht naar boven en natuurlijk ook weer naar beneden. Ook rijdt er best veel (vracht)verkeer. Maar eindelijk bereikte ik het wintersportplaatsje Karpacz, waar het kerkje stond. Ik reed eerst te ver, dus moest ik keren en al gauw vond ik de parkeerplaats. Hier moest je parkeren als je niet goed ter been was of in een rolstoel zat. Nou, ik zou het knap vinden als iemand tegen die weg een rolstoel krijgt. Keien, soms gewoon los, soms helemaal niet en heel, heel erg steil. Ik moest wel doorlopen want keren was geen optie. Gelukkig bereikte ik na zo’n 20 minuten het kerkje. Je moest natuurlijk weer een kaartje kopen en ik moest wachten op de gids, die toelichting (in het Pools) zou geven. Dat gaf me de gelegenheid om het kerkje eens goed aan de buitenkant te bekijken. Ik heb best al wat van die kerkjes in Noorwegen gezien, maar dit vond ik echt een slap aftreksel van zo’n kerk. Na 10 minuten mochten we het kerkje in.

De Wang-kerk is in het kleine plaatsje Vang in Noorwegen gebouwd. Vandaar de naam “Vang”. Het kerkje stamt uit de 12^e of 13^e eeuw. In de 19^e eeuw werd het kerkje in Vang te klein. Een kostbare restauratie was noodzakelijk. In 1832 werd besloten het kerkje af te breken, omdat het vervallen was en te klein werd. Daarom besloot men de kerk te verkopen. De opbrengst kon gebruikt worden voor het aflossen van het krediet voor de bouw van een nieuwe kerk.

Nu bezocht in die tijd de Noorse schilder J.C. Dahl uit Dresden het dorpje Vang. Hij was van mening dat de kerk gerepareerd kon worden en stelde voor hoe deze kon worden uitgebreid. Er werd ook getracht de kerk elders te laten herbouwen als bijgebouw. Een lokale boer bood de kerk een gratis perceel aan, maar het aanbod werd afgewezen. In de teleurstelling dat hij de kerk niet had kunnen verplaatsen, verkocht de boer zijn boerderij en emigreerde hij naar Amerika. In 1932 werd ter nagedachtenis aan hem een monument opgericht.

Tijdens een nieuwe Noorse reis in 1839 keerde Dahl terug naar Vang. Toen stond de staafkerk nog overeind, maar ernaast stond een recent opgerichte grote kerk met 230 zitplaatsen en de oude kerk zou spoedig gesloopt worden. Dahl raakte er nog meer van overtuigd dat het kerkje moest worden gered als een waardevol cultureel monument. Hij deed verschillende voorstellen maar alles liep op niets uit. Dahl vond toen geen andere manier dan het zelf te kopen. Dat deed hij op de veiling op 18 januari 1841. De koper werd verplicht de site tegen het einde van het jaar te ontruimen. Sommigen vermoedden dat Dahl de kerk had gekocht als speculatie. Hij verdedigde zichzelf en wist ook niet of hij de kosten zou terugkrijgen.

Degene die hem te hulp kwam, was koning Friedrich Wilhelm IV van Pruisen. Hij was een persoonlijke kennis van Dahl en na een lange briefwisseling met Dahl, in maart 1841, sprak hij zijn bereidheid uit om de kerk voor 427 mark over te nemen en te betalen voor de verhuizing en herstel op het Plaueninsel in Potsdam bij Berlijn. Om de demontage en transportvoorbereiding te meten, te markeren en te sturen, nam Dahl de jonge Duitse architect Franz Wilhelm Schiertz in de hand, die voor zijn werk aan staafkerken had gewerkt. Waarschijnlijk is in overleg met Friedrich Wilhelm voor Schiertz gekozen. Schiertz verrichtte uitstekend pionierswerk door de kerk te documenteren. Zijn tekeningen en materiaalverslagen zijn tegenwoordig de belangrijkste bronnen van kennis van hoe de kerk eruitzag voor de verhuizing. Alle onderdelen waren gemarkeerd en verpakt voor transport op zomerdagen en niet met sleden op winterdagen, wat veel gemakkelijker zou zijn geweest. De reis in september 1841 ging per boot, waarop de materialen werden meegenomen aan boord voor een zeereis van twee maanden naar Stettin. Daar werden ze overgeladen en per rivierboot naar Berlijn vervoerd, waar ze in de winter op de binnenplaats van het “Altes Museum” lagen. Uiteindelijk werd het kerkje niet in Potsdam herbouwd en er werd naar een nieuwe plaats gezocht.

We danken het de bemoeienissen van gravin Friederike von Reden uit Bukowcu (Buchwald) dat het kerkje in het voorjaar van 1842 naar het Reuzengebergte gebracht werd voor de evangelische gemeente in Brückenberg en omgeving. De reis ging met een rivierboot over de Oder en alles werd naar de voet van de berg gebracht. Daar werd de kerk met paarden en te voet in onderdelen naar boven gebracht, 885 meter boven zeeniveau. In twee jaar werd hij in elkaar gezet en opgeknapt. Het bouwterrein werd geschonken door graaf Christian Leopold von Schaffgotsch uit Cieplice (Warmbrunn). De plek waar het kerkje gebouwd is bevindt zich op de Zwarte Berg in Brückenberg, 885 meter boven de zeespiegel, ongeveer halverwege Karpacz (Krümmhubel) en de Sneeuwkop (1603 m).

Op 2 augustus 1842 legde koning Friedrich Wilhelm IV persoonlijk de eerste steen en twee jaar later, op 28 juli 1844, werd de kerk ingezegend als protestants Lutherse kerk. Neder-Silezië was destijds Duits grondgebied. Sinds 1846 is de kerk in gebruik bij de kleine Poolse Lutherse gemeenschap. Er waren vele genodigden, waaronder ook prins Frederik (1797-1881) met zijn echtgenote Louise van Pruisen uit Nederland. De Wang-kerk is naar het voorbeeld van de beste Scandinavische kerken gebouwd. Hij vertegenwoordigt een waardevol werk van noordse houtbouwkunst.

De kerk bestaat uit Noors dennenhout dat in hars gedoopt is waardoor het buitengewoon goed bestand is tegen inwerking van het weer. De buitendeur, waardoor je de kerk binnenkomt, heeft halfzuilen met druivenranken en slangen erdoorheen. Op de kapitelen staan gestileerde leeuwen, die de rol van poortwachter symboliseren.

In de hoeken van het zuid- en het noordportaal verscheuren gevleugelde draken een horizontale 8-figuur. Dit zou de eeuwige strijd tussen goed en kwaad kunnen voorstellen. Op de halfzuilen naast de deurposten zien we geschakelde Vikinggezichten en krijgers met gesplitste tongen, een symbool van de overlevering van wijsheid en verstand voor de komende generaties. Ware kunstwerken zijn ook de kapitelen van de zuilen, gesneden in byzantijnse stijl met dieren, planten en maskers uit de 12^e eeuw. Het is mogelijk dat de zuilen gebruikt zijn als masten op Vikingschepen.

Voor het altaar staan zuilen, waarop de overwinning van David over Goliath als ook David in de Leeuwenkuil afgebeeld zijn. Van dezelfde houtsnijder is ook de in 1844 uit een stuk eikenhout gesneden kruis en de in 1846 van lindenhout gemaakte lichaam van de gekruisigde Heiland.

Aan beide kanten van het houten altaar staan twee kandelaars. Zij stellen een zwaan als symbool van trouw voor en een hart als symbool van de liefde. De kaarsen op deze kandelaars worden alleen bij een huwelijk aangestoken.

Het doopfont, ongeveer in 1740 gemaakt in Nederlandse barokstijl, stamt uit de gesloopte kerk in de buurt van Walbrzych. De kansel werd gemaakt van het hout van de oude kerk in Noorwegen. Vanuit het interieur van de kerk naar buiten kom je in een omgang die bescherming tegen de kou biedt en als plaats diende voor boetedoening. Vroeger werden hier ook wapens en visnetten opgeslagen. De toppen van het dak zijn versierd met pinakels in de vorm van een gapende drakenbek die karakteristiek zijn voor Vikingschepen. Door de 174 raampjes van optisch (kroon) glas valt het licht in de kerk. Bij de deur aan de zuidkant is een tekst in runentekens gekerfd. Men neemt aan met de volgende betekenis: “Eindridi sneed met ter ere van St. Olav”.

De toren, die van graniet uit Silezië is opgetrokken, beschermt het kerkje tegen de sterke windstoten die van de Sneeuwkoop afkomen. Het is een 19^e eeuws gebouw met twee klokken. Aan de westzijde van het kerkplein liet koning Friedrich Wilhelm in 1856 een uit steen gehouwen monument neerzetten. Deze is als epitaaf gewijd aan gravin von Reden en erin is haar beeltenis in een medaillon. In de nis tegenover de fontein staat de indrukwekkende plastiek van Lazarus.

Naast de kerk ligt sinds 9 augustus 1844 een kleine begraafplaats, waar ook de gravin begraven ligt. Sinds 1946 wordt de begraafplaats niet meer gebruikt. Alleen voor de componist Rudolf Jonas is in 1949 een uitzondering gemaakt.

De plaats in Noorwegen, waar de staafkerk oorspronkelijk stond, is gemarkeerd met een kleine leisteen op de begraafplaats, direct naast de trap naar denieuwe kerkvan deparochie.Dit is ook de plek waar de beroemdeVangsteinen(runensteen) uit de jaren1000oorspronkelijk stond.

Al met al was het een veeleisende taak voor de bouwer Hamann, die de kerk niet kende, of welke kerk dan ook, om alle onderdelen op de juiste plaats te krijgen. Ondanks de opnieuw ingediende tekeningen waren de meeste vernield. Alleen de hoofdstructuur met dwarsliggers, balken en drempels werd gebruikt en de gebeeldhouwde portalen. Voor de buitenkant is allemaal nieuw hout gebruikt. De planken zijn met grote precisie op de juiste plaats gezet. Alle zwaluwstaarten waren gemaakt van nieuwe materialen. De gang en de dakruiters werden gereconstrueerd en veel nieuwe ramen werden toegevoegd zonder historische relevantie. De mooie versierde deurposten werden omgedraaid, zodat de buitenkant nu aan de binnenkant kwam te zitten. Het versierde plafond in. Het koor werd niet gerestaureerd omdat de motieven te katholiek waren voor een Lutherse kerk.

Het totale werk heeft twee jaar geduurd. Het voltooide gebouw had in totaal ongeveer 75.000 mark gekost (Duitse bronnen vermelden 23.000 mark).Friedrich Wilhelm gaf 40.000 mark aan gravin von Reden; de rest werd gebruikt voor liefdadigheidsdoeleinden. De kerk is een van de grootste toeristische trekpleisters in dit gebied. Hij trekt ca. 200.000 bezoekers per jaar.

Tja, wat vond ik van deze kerk. Als je eenmaal de kerken in Borgund en Heddal in Noorwegen gezien hebt, valt deze kerk in het niet. Heel gek kwam het voor mij over dat de deuren met de buitenkant aan de binnenkant zaten. En wil je nog meer lezen: er is een boek over dit verhaal geschreven!

Ik liep weer terug naar de parkeerplaats. Natuurlijk niet via de weg die ik op de heenweg gelopen had, maar een andere. Die was ook heel steil, maar iets beter want daar konden ook auto’s rijden. Alleen het laatste stukje was lastig. Maar daar stond een leuning waar ik me aan vast kon houden! Veilig bereikte ik de auto.

Daarna wilde ik naar de waterval in hetzelfde plaatsje. Mijn Bram kon de weg niet vinden, maar dat kwam omdat ik in plaats van Wodospad Wodopad had ingevuld. Maar toen ik het eenmaal goed gedaan had wees hij me de juiste weg. De parkeerplaats stond vol auto’s maar gelukkig waren er nog gehandicaptenplaatsen vrij. Ik parkeerde de auto en liep richting waterval. Niet ver lopen volgens google.maps. Maar ik zag het al gauw: niets voor mij. De weg was echt weer heel steil en dat kon ik mijn arme benen niet aandoen. Ik moet gewoon accepteren dat ik sommige dingen niet meer kan.

Ik besloot om gewoon weer rustig naar het hotel te rijden. Morgen een rustdag en dan weer terug naar Duitsland, naar Görlitz via een paar bezienswaardigheden, waarvan er een in Tsjechië ligt. Ik heb het al uitgezocht, ik kan er zonder tol te betalen komen 